GDY LĘK ZABURZA CODZIENNE PRZYJEMNOŚCI - ZABURZENIA LĘKOWE

Strach, niepokój, obawa, a w słowniku dziecięcym również „niefajność”, niepewność, „paraliż”. To różne oblicza lęku, który jest znany nam wszystkim i nie jest niczym niezwykłym. Każdemu z nas zdarza się go czasem doświadczyć. Jeśli jednak, z powodu lęku rezygnujemy z ważnych i przyjemnych aktywności, a pojawiający się lęk uniemożliwia nam prawidłowe funkcjonowanie, stanowi źródło cierpienia, przeszkodę w codziennym działaniu, przysparza trudności i sprawia, że odczuwamy dyskomfort, to znak, że mamy do czynienia z zaburzeniami lękowymi.

Strach i lęk mają dla człowieka ogromną wartość adaptacyjną. Strach pojawia się w momencie zaistnienia niebezpieczeństwa i uruchamia „reakcję walki lub ucieczki” w sytuacji zagrażającej. Jest reakcją naturalną. Po opuszczeniu sytuacji zagrożenia poziom odczuwanego strachu natychmiast opada. Lęk natomiast działa jak ostrzeżenie sygnalizujące, że pewna - bliżej nieokreślona - sytuacja zagrażająca może się pojawić. Lęk nie odnosi się do żadnej konkretnej przyczyny, nie ma też jasno określonego początku i końca. Adaptacyjna wartość lęku polega na tym, że pomaga się przygotować na wypadek potencjalnego zagrożenia. Niewielkie natężenie lęku wpływa pozytywnie na działania podejmowane przez człowieka. Co jednak w sytuacji, kiedy poziom lęku staje się nie do zniesienia, okoliczności budzących lek przybywa, a przeżycia lękowe doskwierają tak dalece, że konieczne jest unikanie coraz szerszej gamy codziennych sytuacji?

Jeśli lęk przeszkadza ci w codziennym funkcjonowaniu lub dostrzegasz u siebie objawy któregoś z zaburzeń lękowych, skontaktuj się ze specjalistę (może to być psycholog, psychiatra, terapeuta). Specjalista pomoże ci rozwiać wątpliwości i uporać się ze skutkami lęku.

Jak wspomniano już wcześniej, lęk w naszym życiu może przybierać różną postać. W zależności od rodzaju lęku mówimy o rożnych formach zaburzeń lękowych. Do najczęstszych zaburzeń lekowych (nerwic lękowych) należą fobie proste, fobia społeczna, napady paniki, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne potocznie nazywane nerwicą natręctw, zespół stresu pourazowego (PTSD), czy na przykład lęk o zdrowie. Objawy lękowe mogą występować również w innych chorobach, jako jeden z symptomów zaburzeń nerwicowych.

Fobia prosta / specyficzna

Zaburzenie lękowe nazywane też fobią prostą charakteryzuje się występowaniem nadmiernego lęku przed określonymi przedmiotami lub sytuacjami, które stanowią potencjalnie niewielkie zagrożenie. Różnorodność przedmiotów i sytuacji budzących lęk jest bardzo szeroka, można jednak wyodrębnić pięć podstawowych rodzajów fobii specyficznej:

- fobie przed zwierzętami (na przykład pająkami, kotami, psami, szczurami, wężami),

- fobie przed środowiskiem naturalnym (miedzy innymi brudem, ciemnością, burzą, wodą),

- fobie sytuacyjne (windy, mosty, tunele),

- fobie przed krwią, zastrzykiem, zranieniem

- fobie nietypowe (na przykład wymiotowanie, krztuszenie, lek przed śmiercią).

Fobia wyraźnie utrudnia funkcjonowanie w życiu codziennym, zawodowym i towarzyskim, a osoby borykające się z nadmiernym lękiem mogą odczuwać gorszy nastrój oraz lęk nawet pod nieobecność przedmiotu fobii.

Fobia społeczna

Zaburzenie lekowe charakteryzujące się nadmierną obawą przed byciem w centrum uwagi innych ludzi oraz lękiem przed oceną społeczną i sytuacjami związanymi z funkcjonowaniem na gruncie publicznym. Pacjenci z lękiem społecznym obawiają się, że ich zachowanie wprawi ich w zakłopotanie i pokażą się w złym świetle, źle wypadną, będą źle ocenieni przez innych. Objawy lękowe w skrajnej formie mogą prowadzić do unikania lub całkowitego wycofywania się z kontaktów społecznych. Fobie społeczne na ogół pojawiają się w wieku młodzieńczym. Objawy fobii społecznej mogą nasilać się, aż do postaci ataku paniki.

Zarówno fobie specyficzne, jak i społeczne często współwystępują z innymi zaburzeniami, najczęściej z depresją i innymi zaburzeniami nerwicowymi.

Ataki paniki

Podstawową cechą lęku panicznego jest pojawienie się ataku paniki, czyli bardzo silnego, szybko narastającego, nieoczekiwanego epizodu lęku. Atak paniki trwa od kilku minut do godziny. Charakterystycznym elementem napadu paniki jest jego nieprzewidywalność, może on bowiem wystąpić w różnych okolicznościach. Nie ma reguły, która umożliwiałaby przewidzenie pojawienia się ataku. Ze względu na wysokie natężenie lęku w trakcie napadu paniki, pacjenci często doświadczają poczucia „odrealnienia”. Atakowi towarzyszy strach przed śmiercią, chorobą psychiczną, utratą kontroli nad sobą, lęk związany z możliwością wystąpienia kolejnych ataków paniki.

Napady paniki przeżywane są na poziomie emocjonalnym, fizycznym i poznawczym.

Agorafobia

Zaburzenie stanowiące rodzaj fobii, w której pojawianie się lęku odnosi się głównie do miejsc publicznych, takich jak sklep, kościół, autobus, hipermarket. U pacjentów z agorafobią lęk dotyczy znalezienia się z dala od miejsc i osób, kojarzonych z poczuciem bezpieczeństwa. Lęk objawia się mnogością nieprzyjemnych doznań somatycznych, których pacjent doświadcza na samą myśl o tym, że ma się gdzieś wybrać. Pacjenci najczęściej bezpiecznie czują się jedynie we własnym domu.

Kryteria diagnostyczne klasyfikują agorafobię jako podtyp lęku panicznego. Mimo to agorafobia może pojawić się bez napadu paniki.

Uogólnione zaburzenie lękowe

Osoby cierpiące na to zaburzenie odczuwają niepokój, którego nie są w stanie opanować. Lęk towarzyszy im przez większość czasu w ciągu dnia i większość dni w ciągu miesiąca. Ma charakter stały i nieustający. Ciągłym obawom towarzyszy napięcie, rozdrażnieni, niemożność wypoczynku, łatwe męczenie się, trudności z koncentracją uwagi, zaburzenia snu. Osoby z uogólnionym zaburzeniem lękowym (GAD) cechuje nieustanna czujność, będąca wynikiem oczekiwania tego, że wydarzy się coś złego, jakieś nieszczęście spotka ich, lub ich bliskich. Zaburzenie zakłóca wszystkie obszary życia pacjenta, zmniejsza pewność siebie oraz poczucie własnej wartości i prowadzi do rezygnacji oraz wycofywania się z życia społecznego.

Hipochondria - lęk o zdrowie

Zaburzenie to charakteryzuje się nadmiernymi obawami pacjentów o stan własnego zdrowia. Osoby zmagające się z lękiem o zdrowie mają poczucie, że zapadły na jakąś poważną chorobę, w związku z czym podejmują wiele prób sprawdzenia swoich przeczuć. Częste wizyty lekarskie, wykonywane badania i zapewnienia personelu medycznego o wykluczeniu choroby, przynoszą pacjentowi jedynie chwilową ulgę. Z czasem lęk wraca i pacjent znów rozpoczyna poszukiwania przyczyny swego złego samopoczucia. Obawy o poważną chorobę najczęściej dotyczą różnych obszarów ciała i towarzyszą im objawy somatyczne.

Zespół stresu pourazowego (PTSD)

Zaburzenie stresowe pourazowe dawniej nazywane było również nerwicą traumatyczną. Lęk przeżywany w wyniku tego zaburzenia dotyczy sytuacji, przedmiotów, ludzi przypominających i łączących się ze zdarzeniem traumatycznym. Odczuwanie lęku w zaburzeniu jest więc efektem przeżytej traumy, wydarzenia, w toku którego osoba narażona była na konfrontację z zagrożeniem śmiercią lub ciężkimi obrażeniami (własnymi lub innych osób). W trakcie wydarzenia traumatycznego osoba doświadczyła intensywnego strachu, bezradności, przerażenia.

W zespole stresu pourazowego objawami są między innymi: powtórne przeżywanie wydarzenia, natrętnie powracające wspomnienia, zaburzenia snu, nagłe uczucie jakby wydarzenie znów miało miejsce (flashbacki), cierpienie wywołane wspomnieniem. Pacjenci z diagnozą PTSD unikają wszelkich bodźców, sytuacji, ludzi, mogących przywołać traumatyczne wspomnienia, co z kolei podtrzymuje zaburzenie, nie pozwalając pacjentowi doświadczyć tego, że nawet największy lęk po pewnej chwili zaczyna opadać.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

Istotną cechą tego zaburzenia są nawracające (niechciane) natrętne myśli (obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje), które mogą mieć postać rytuałów, należą do nich np.: mycie rąk, porządkowanie, układanie przedmiotów, ale także liczenie w myślach, czy powtarzanie określonych słów). Rytuał wykonywania danych zachowań ma zwykle charakter „magiczny”, sprawia wrażenie "odczyniania". Wykonywanie czynności ma na celu przede wszystkim obronę przed lękiem, jego osłabienie lub zniesienie. Zachowania kompulsjne są niezmiernie dokuczliwe, dezorganizują, a niejednokrotnie uniemożliwiają funkcjonowanie pacjenta.

TERAPIA POZNAWCZO - BEHAWIORALNA W ZABURZENIACH LEKOWYCH

Skuteczną formą leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia. W przypadku każdego z wyżej wymienionych zaburzeń skuteczność leczenia psychoterapią w podejściu poznawczo-behawioralnym jest wysoka.

Czasem leczenie wymaga zastosowania farmakoterapii, wówczas przy ścisłej współpracy z psychiatrą następuje włączenie leków specjalistycznych. Jest to wskazane, gdy objawy zaburzenia są bardzo silne i długotrwałe. Warto wiedzieć, że leki są tylko rozwiązaniem czasowym, ponieważ źródło zaburzeń lękowych leży gdzie indziej i w momencie „odstawienia” leku lęk powróci.

Jeśli lęk przeszkadza ci w codziennym funkcjonowaniu lub dostrzegasz u siebie objawy któregoś z opisanych wyżej zaburzeń lękowych, skontaktuj się ze specjalistą (może to być psycholog, psychiatra, terapeuta), pomoże ci rozwiać wątpliwości i uporać się ze skutkami lęku. Lękowi warto stawić czoła.